Ý xưa - Ngẫm lại trong sự nghiệp giáo dục nước ta hiện nay

Tư tưởng Nho gia cho rằng, con người ta sinh ra vốn mang tính thiện “Nhân chi sơ tính bản thiện”... Nên chi vì thế giáo dục của Nho gia chủ trương khơi dậy tính thiện của con người, khi thiện căn được củng cố giữ vững và phát triển sẽ hướng con người theo được chính đạo, tự giác đoàn luyện phấn đấu, thực hiện trách nhiệm nghĩa vụ với từng lớp và thế cuộc. Trái ngược với quan điểm đó, Pháp gia lại khẳng định “Nhân chi sơ, tính bản ác” con người ta sinh ra vốn mang tính ác, bản tính cỗi rễ của con người là ác. Cho nên, giáo dục con người cần phải chế ngự tính ác bằng pháp trị, nghiêm hình có như thế mới đảm bảo kỉ cương yên ổn. Do vậy, ngày xưa vị trí người cha nội được đặt lên trên cha mẹ. Trong lịch sử phong kiến (Việt Nam và Trung Hoa) ở từng thời kì, hai hệ tư tưởng ấy tùy theo đề nghị của thời đại, việc áp dụng “đức trị” hay “pháp trị” được thực thi ở chừng độ khác nhau, thành tựu và hệ lụy cũng khác nhau nhưng đều để lại cho đời sau nhiều bài học quý giá và những kinh nghiệm có ích trong việc giáo dục, đào tạo con người cũng như duy trì kỉ cương nề nếp từ trong gia đình đến cộng đồng tầng lớp và nhà nước. Là những người làm giáo dục, chúng ta thấy gì, học tập được gì và thực hiện được những gì từ ý kiến và triết lí của người xưa trong công việc thường ngày của người thầy: Giáo dục học trò? đầu tiên phải thấy rằng, giáo dục nói chung và giáo dục tư cách học sinh (trong trường học) nói riêng không hề dễ dàng bởi nhiều lí do. Trong đó, phải kể đến một nhân tố là tính phức tạp trong đời sống cá nhân mỗi người và tính phức tạp giữa các cá nhân trong tập thể (học sinh chúng ta không phải là một loại sản phẩm được ra đời từ một khuôn đúc sẵn, theo một công thức chế tạo định trước), trước mắt chúng ta là những con người, những học sinh có thể chất, tâm hồn tư tưởng, tình cảm, năng lực, nghĩ suy, lối sống khác nhau. Là kết quả của sự tác động tổng hòa của nhiều nhân tố thiên nhiên, xã hội không giống nhau. Làm thế nào để quơ các em đều phát triển theo định hướng tích cực của nhà trường, của thầy cô? Mặt khác lại phải thấy rằng, trong nhà trường, sự tác động của người thầy đối với học sinh là sự tác động quan yếu hàng đầu gần như là nguyên tố quyết định xu hướng phát triển năng lực và định hình nhân cách của các em.Về điều này, người xưa cũng đã đúc kết “Giáo bất nghiêm, sư chi đọa” (Dạy học trò không nghiêm là lỗi ở thầy), “thầy nào trò ấy” có lẽ cũng không sai. Vậy giáo dục nhân cách, rèn năng lực phẩm chất cho học sinh trong nhà trường nên bắt đầu từ đâu? có lẽ nên bắt đầu, phải bắt đầu từ người thầy. Trở lại với cách đặt vấn đề nêu trên, người thầy có thể bằng hai con đường cơ bản để giáo dục học trò: Cảm hóa bằng tình cảm (đức trị) và dùng kỉ luật nghiêm (pháp trị). Nhưng rõ ràng là chẳng thể tránh khỏi sai số và hệ lụy. Thực tại nhiều học trò chẳng thể dùng lời nói, hoặc là dùng tình cảm thuần tuý để khích lệ cổ vũ giáo hóa. Lại có những học trò trở thành chai lì, bất cần, bất chấp kỉ luật và cả hình phạt. Những đối tượng như vậy đòi hỏi mỗi người thầy phải thực thụ là những “kĩ sư tâm hồn” khôn xiết uyển chuyển, linh hoạt và khéo léo#. Nhưng dù linh hoạt, khéo, mềm mỏng và uyển chuyển đến mức nào thì một nhân tố không thể thiếu đó là “cái uy” của người thầy trước học trò. Nếu thiếu “cái uy” này thì mọi vậy có thể đều không mang lại hiệu quả. Nếu thầy không có uy, khi cảm hóa bằng tình cảm thuần tuý có thể học sinh sẽ “nhờn”, sẽ cho là giả trá. Nếu thầy không có uy, khi nghiêm hình phạt dễ làm trẻ oán giận, phản ứng tiêu cực. Có tức thị tự bản thân người thầy phải toát lên sức mạnh cảm hóa thu phục, suýt, hấp dẫn học trò, để các em tình nguyện tự giác, tự động theo hướng dẫn của thầy. Nói khác đi là phải làm thế nào để biến quá trình giáo dục của thầy thành quá trình tự giáo dục của trò. Thầy không cần dùng những lời “ái mĩ”, không cần trình diễn.# Tình cảm rầm rĩ mà học sinh vẫn cảm được tấm lòng, đức độ của thầy mà sinh lòng cảm mến mà vâng lời thầy. Thầy không cần ra “uy”, không quá nghiêm khắc đến độ “sắc lạnh” mà trò vẫn nể sợ mực thước. Khó lắm thay! Nhưng mỗi người thầy chúng ta đều có thể nắm trong tay bí quyết thần tình ấy. Bởi xét cho cùng, “uy” của người thầy chính là cái uy tín bản tính, (tư cách bản chất, hào kiệt bản chất,tình thương xót thực thụ dành cho trẻ, dành cho nghề, lòng hi sinh và đức tận tụy...) Tỏa sáng một cách thiên nhiên không cần đánh bóng, được biểu hiện một cách nhuần thấm trong sinh hoạt, trong cư xử, trong lao động học tập công tác, trong mọi lĩnh vực hoạt động cũng như trong mọi mối quan hệ... Để có được điều đó, không có con đường nào khác là bản thân mỗi người thầy phải trang nghiêm đoàn luyện, tu dưỡng đạo đức, lối sống, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, trau dồi kinh nghiệm sống... Phải đích thực "khắc kỉ vị nhân", lời nói đi đôi với việc làm. Điều này khó nhưng không phải không làm được. Hiện, chúng ta đã và đang đồng thời tổ chức thực hiện nhiều cuộc vận động lớn trong nghành: Cuộc vận động xây dựng trường thân thiện học sinh hăng hái, làm cho học sinh thêm yêu trường mến lớp, các em đích thực cảm thấy mỗi ngày đến trường là một ngày vui. Cuộc vận động: Kỉ cương, tình thương bổn phận, tăng cường chấn chỉnh kỉ cương trường lớp gắn với việc suy tôn đề cao lòng bác ái, tình yêu thương, ý thức trách nhiệm thực sự của hàng ngũ nhà giáo đối với các em. Đó chính là sự vận dụng sáng tạo linh hoạt, sự phối hợp hài hòa, sự kế thừa, phát huy những tinh hoa trong quan điểm giáo dục của cổ nhân, nhưng vẫn gắn với thực tế và hợp với yêu cầu nhiệm vụ giáo dục đào tạo trong thời đại mới. Bên cạnh đó, những cuộc vận động: Học tập làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, mỗi phụ thân, cô giáo là một tấm gương sáng về đạo đức về tinh thần tự học và sáng tạo, chính là con đường là biện pháp hữu hiệu để những người thầy chúng ta tự xây dựng cái uy của mình trong con mắt học trò. Đó là bí quyết để chúng ta nhận được sự tin tôn kính của các em - khởi nguồn của những thành công trong giáo dục đời trẻ. “Sử nhân úy bất như sử nhân ái, cầu nhân tài bất nhược đắc nhân tâm” (làm người sự chẳng bằng khiến tình nhân, cầu người tài chẳng bằng lấy nhân tâm), có nhẽ vẫn là một bí quyết trong nghề dạy - học vậy!